Η Μονή Αγίων Αυγουστίνου Ιππώνος και Σεραφείμ του Σαρώφ είναι ανδρώα Kοινοβιακή Mονή που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Φωκίδος και ιδρύθηκε το 1991, από τον Αρχιμανδρίτη
και Γέροντα Νεκτάριο Μουλατσιώτη, ο οποίος είναι έως και σήμερα ο
ηγούμενος της Μονής. Βρίσκεται Β.Α της Ναυπάκτου σε απόσταση 14 χλμ , κοντά στο χωρίο Τρίκορφο του Nομού Φωκίδος και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 600μ.
Η ιστορία της Ιεράς Μονής των Αγίων Αυγουστίνου Ιππώνος & Σεραφείμ του Σαρώφ ξεκινά επίσημα το 1991
με την εγκατάσταση των πρώτων μοναχών.Κτίτορας και Ηγούμενος της Ιεράς
Μονής και πνευματικός καθοδηγητής είναι ο Γέροντας Αρχιμανδρίτης
Νεκτάριος Μουλατσιώτης. Το 1984
αποφασίζει να κτίσει χριστιανικές νεανικές κατασκηνώσεις και
επανέρχεται στο Τρίκορφο, όπου και ξεκινά με την βοήθεια του Θεού τις
εργασίες. Το 1991 έρχονται οι πρώτοι δόκιμοι μοναχοί και ξεκινά η επάνδρωση του Μοναστηριού.Στις 15 Αυγούστου του 1993 θεμελιώνεται το Καθολικό της Μονής και το μεγαλόπρεπο καμπαναριό με τα 400 σήμαντρα και τις 62 καμπάνες – ως ελάχιστη τιμή και αναβίωση του θρυλικού καμπαναριού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.
Στις 15 Ιουνίου 1994 θα τελεσθεί στον ανεγειρόμενο Ναό η πρώτη Θεία Λειτουργία
την ημέρα εορτής του Αγίου Αυγουστίνου και της μητρός του Αγίας
Μόνικας. Στις 19 Ιουλίου του ίδιου έτους, στην εορτή του Αγίου Σεραφείμ
του Σαρώφ, γίνονται τα εγκαίνια του Καμπαναριού. Το θρυλικό Καμπαναριό
-σύμβολο της δόξας της Ορθοδοξίας και της Ελλάδας που σίγησε το 1453, έμελλε να ξαναηχήσει εν μέσω θυσιών αλλά και δακρύων χαρμολύπης στο Μοναστήρι του Τρικόρφου.
Ο Άγιος Σεραφείμ Σαρώφ είναι ιαματικός άγιος που θαυματουργεί
στους αρρώστους. Με θαυμαστό τρόπο έκανε εμφανή την παρουσία του το 1990
για πρώτη φορά στο Μοναστήρι σε κατασκηνωτές, πιστούς και μοναχούς, την
ώρα της κοινής προσευχής που έκανε ο Γέροντας μια βραδιά κατασκηνωτικής
περιόδου, όταν ζήτησε ένα σημάδι από τον Θεό ότι η προσευχή τους
εισακούεται. Φωτεινές δέσμες φωτός περιέλουσαν τότε τον χώρο και έγιναν
όλα σαν ημέρα. Η ημερομηνία ήταν 19 Ιουλίου, εορτή του Αγίου (ανακομιδή
των λειψάνων του), αλλά τότε κανείς ακόμη δεν γνώριζε τον Άγιο Σεραφείμ
του Σαρώφ. Ωστόσο ο Άγιος της χαράς έδειξε στον Γέροντα μέσω άλλων δύο
θαυμαστών γεγονότων την προστασία του και την αγάπη του για το Μοναστήρι
που τελικά ο ίδιος επέλεξε για να γίνει το σπίτι του. Έτσι η Μονή διά
της αγάπης και χάρης και των δύο Αγίων έγινε γνωστή ως «Ιερά Μονή των
Αγίων Αυγουστίνου και Σεραφείμ Σαρώφ».
Στο Μοναστήρι εγκαταβιούν 28 μοναχοί.
Καθολικό της Μονής
Το Καθολικό
της Μονής είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αυγουστίνο Επίσκοπο Ιππώνος και
στον Άγιο Σεραφείμ του Σαρώφ. Ο ρυθμός του Καθολικού είναι σταυροειδής μετά τρούλου.Το χειροποίητο ξυλόγλυπτο τέμπλο
έχει φιλοτεχνηθεί στην Αγιάσο της Μυτιλήνης. Έχει παραστάσεις από τους
βίους των Αγίων που εικονίζονται και παραστάσεις από την Παλαιά Διαθήκη. Στο Ιερό Βήμα σύμφωνα με την μοναστηριακή Παράδοση η Αγία Τράπεζα
σκεπάζεται από ξυλόγλυπτο Κιβώριο που το κουβούκλιό του στηρίζουν
τέσσερις άγγελοι σε στάση δέησης.Στο Ιερό Βήμα υπάρχουν τρεις Αγίες
Τράπεζες. Η κεντρική είναι αφιερωμένη στους Αγίους Αυγουστίνο και
Σεραφείμ και οι άλλες δυο στον Άγιο Νικόλαο και στην Αγία του Θεού Σοφία.
Οι Παπαροκάδες ήταν ένα ελληνικό χριστιανικό ροκ συγκρότημα που ιδρύθηκε από τον πατέρα Νεκτάριο Μουλατσιώτη.
Ιστορία
Στις
αρχές της δεκαετίας του 1990 ο πατέρας Νεκτάριος Μουλατσιώτης
δυσκολ
ευόταν να διατηρήσει τους χώρους κατασκήνωσης που βρίσκονταν στο
μοναστήρι. Μαζί με τον Χριστόδουλο
, αποφάσισαν να δημιουργήσουν ένα ροκ συγκρότημα με το όνομα
"Παπαροκάδες", ώστε να μπορέσουν να φέρουν τη δημοτικότητα των χώρων
κατασκήνωσης του μοναστηριού που είχε κάποτε.
Μέλη του συγκροτήματος ήταν ο Γιάννης Παπανικολάου, ο Xristofors, ο πατήρ Μουλατσιώτης και 2 άλλοι ιερείς.
Το πρώτο τραγούδι του συγκροτήματος ήταν "Έμαθα να ζω ελεύθερα" το
οποίο τραγούδησε ο Παπανικολάου και ήταν ένα μήνυμα αντίστασης στους
ανθρώπους, προκειμένου να εγκαταλείψουν το σύστημα και να μάθουν να ζουν ελεύθερα στα χωριά.
Η εμφάνιση του συγκροτήματος ήταν αμφιλεγόμενη για την Εκκλησία της Ελλάδας καθώς αυτό που έκαναν αυτοί οι ιερείς ήταν προφανώς "πολύ αναρχικό ".
Η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Βουλκάνουείναι το ιστορικότερο και μεγαλύτερο Μοναστήρι στη Μεσσηνία. Η Μονή
έχει μεγάλη εθνική και εκκλησιαστική δράση. Στο διάβα του χρόνου
εγκαταβίωσαν σε αυτή πλειάδα Μοναχών, οι οποίοι διακρίθηκαν για την
ενάρετη άσκηση και την θαυμαστή του βίου διαγωγή τους. Περί τους 10
πατέρες εξ΄ αυτών έχουν προαχθεί σε Επισκόπους.
Η αρχική της θέση ήταν στην κορυφή του όρους Ιθώμη, εκεί όπου υπήρχε αρχαίο ιερό του Δία
Ιθωμάτα. Ιδρύθηκε σύμφωνα με την παράδοση το 725 από εικονολάτρες
καλόγερους και το καθολικό της, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου,
είναι διακοσμημένο με αξιόλογες τοιχογραφίες του 1608, έργα των αδελφών
Μόσχου από το Ναύπλιο.
Στις αρχές του 17ου αιώνα, λόγω των δυσκολιών διαβίωσης, οι καλόγεροι
την εγκατέλειψαν και μεταφέρθηκαν χαμηλότερα, στη σημερινή θέση.
Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η μονή γνώρισε μεγάλη ακμή, ήταν σταυροπηγιακή και διέθετε μεγάλη περιουσία και μετόχια στη Μεσσηνία αλλά και στη Σμύρνη. Ήταν καταφύγιο αρματολών και κλεφτών και στην επανάσταση του 1821 είχε σημαντική συμβολή, με την προσφορά χρημάτων και τροφίμων. Πυρπολήθηκε από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ πασά το 1825 και οι μοναχοί της κατέφυγαν στη Μάνη και στη Ζάκυνθο, παίρνοντας μαζί τους και την εικόνα της Παναγίας, αλλά επανήλθαν το 1828. Από τότε η μονή λειτουργεί χωρίς διακοπή.
Το συγκρότημα περιβάλλεται από κτίσματα κελιών και βοηθητικών
χώρων. Το καθολικό κτίστηκε το 1701 και πήρε τη σημερινή του μορφή στις
αρχές του 20ού αιώνα. Είναι σταυροειδής ναός με τρούλο και στο εσωτερικό
του διέθετε αξιόλογες τοιχογραφίες, που καταστράφηκαν από τον Ιμπραήμ
και επικαλύφθηκαν με ασβέστη το 1882. Στον ναό φυλάσσεται η εξαιρετικής
τέχνης θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βουλκανιώτισσας ή Οδηγήτριας, που λέγεται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Η μονή διαθέτει λείψανα αγίων και πολλά κειμήλια, που εκτίθενται σε μουσειακό χώρο.
Εορτασμός Βουλκανιώτισσας
Την Κυριακή 12 Αυγούστου 2018, έγιναν τα εγκαίνια της ανακαινισμένης Μονής Βουλκάνου.Σήμερα η παλαιά μονή είναι κλειστή και λειτουργεί μόνο την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου. Η νέα εορτάζει στις 15 Αυγούστου, ενώ στις 20 Σεπτεμβρίου γίνεται πολυήμερος εορτασμός και λιτάνευση της εικόνας στη Μεσσήνη.
Ιδιαίτερη προσοχή και λατρευτικό ενδιαφέρον από μέρους του
ευσεβούς λαού, ελκύουν οι εορτές και πανηγύρεις της μονής, τόσο τον
Δεκαπενταύγουστο με τη μεταφορά της Εικόνας της Παναγίας στο θρόνο Της,
στο μοναστήρι της Κορυφής και την έναρξη των εορταστικών ιερών
ακολουθιών, όσο και τη νύκτα της 19ης προς 20ή Σεπτεμβρίου με την Κάθοδο
της Βουλκανιώτισσας στην πόλη της Μεσσήνης, σε ανάμνηση θαυματουργικής
επεμβάσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, όταν φοβερή επιδημία πανούκλας
είχε απλωθεί σε όλη σχεδόν τη Μεσσηνία και είχε σκορπίσει το θάνατο και
τη δυστυχία, γύρω στα 1755 και τότε πρωτολιτανεύτηκε η Αγία Εικόνα Της.
Αυτή τη νύχτα, χιλιάδες άνθρωποι οδοιπορούν και ανάμεσά τους πολλά νέα
παιδιά, συνοδεύοντας τη Βουλκανιώτισσα Κυρά και διανύοντας απόσταση 20
χιλιομέτρων πεζοπορίας.
Η Κάθοδος αυτή ξεκινά στις 2 το πρωί από το Βουλκάνο και
καταλήγει στη “Μαυροματέϊκη Παναγίτσα” γύρω στις 7.30 το πρωί της 20ής
Σεπτεμβρίου. Η επίσημη υποδοχή της Εικόνας γίνεται στις 9.30 π.μ. στο
εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, στην είσοδο της Μεσσήνης, από τον
Μητροπολίτη Μεσσηνίας, τις αρχές του τόπου και πλήθος κλήρου και λαού.
Πάνδημη είναι και η Λιτανεία στους κεντρικούς δρόμους της
Μεσσήνης, για να καταλήξει στο Βουλκανιώτικο Μετόχι της Πανηγυρίστρας,
όπου και εναποτίθεται η Ιερή Εικόνα. Ακολουθεί οκταήμερο Ιερό Προσκύνημα
μέχρι τις 28 Σεπτεμβρίου, οπότε την 5η απογευματινή ώρα αυτής της
ημέρας, ξεκινά η άνοδος της Εικόνας για το Μοναστήρι της, πρώτα με
Λιτάνευσή της εντός της Μεσσήνης και στη συνέχεια με πορεία προς το
Βουλκάνο, όπου καταλήγει στις 12 τα μεσάνυχτα.
Η Μονή Βουλκάνου ανέκαθεν υπήρξε ανδρική και ποτέ δεν σταμάτησε η
λειτουργία της. Σήμερα αποτελεί το μοναδικό ανδρικό Κοινόβιο της Ιεράς
Μητροπόλεως Μεσσηνίας.
Διοικητικές μεταβολές
Στις 18-12-1920 γίνεται αναγνώριση του οικισμού Μονή Βουλκάνου (ως τότε αναφέρεται ως Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου) και προσάρτησή του στην κοινότητα Μαυρομματίου Ιθώμης. Στις 04-12-1997ο οικισμός αποσπάται από την κοινότητα Μαυρομματίου Ιθώμης και προσαρτάται στο Δήμο Ιθώμης και στις 07-06-2010 ο οικισμός αποσπάται από το Δήμο Ιθώμης και προσαρτάται στο Δήμο Μεσσήνης.
Η Μονή Βουλκάνου έχει πληθυσμό 2 κατοίκων, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011.
Πηγή:https://www.facebook.com/
Γιατί κατεβαίνει η εικόνα της Παναγίας της Βουλκανιώτισσας στη Μεσσήνη!!!
Διήγηση Βασίλειου Αναστασόπουλου (Ψυρρή) γεννημένου στα 1893 περίπου, όπως ακριβώς το άκουγε από τη γιαγιά του τη Μαυροειδίνα. Καταγραφή Ευαγγέλου Αν. Λαμπρόπουλου το 1982 για σχολική εργασία.
Παραλλαγή του ιδίου θαύματος της Βουλκανιώτισσας περιλαμβάνεται και στο βιβλίο του Ηλία Ι. Οικονομόπουλου, «Ο βίος και τα θαύματα της Παναγίας», έκδοσις Β, Αθήναι 1978.
«Όταν ήσαντε ακόμη εδώ οι Τούρκοι κι ερχόσαντε τα καράβια από την Αραπιά στα Μοθωκόρωνα, φέρανε μαζί τους και μια χρονιά και την πανούκλα και πέθαινε ο γέρμος ο κοσμάκης αραδαριά. Ερήμωσαν τα χωριά κι οι κάμποι κι ο κόσμος δεν ήξευρε τι να κάμει. Λιτανείες και παράκλησες Ρωμνιοί και Τούρκοι μαζί, βλέπεις δεν ξετάζει θρησκεία ο Χάρος κι η αρρώστια!
Όταν έφτασε ο κόμπος στο χτένι και ξεκληρίστηκε σχεδόν το μισό Νησί, μια βραδιά κάτι γριές που ‘περετούσανε στις Νησιώτικες εκκλησίες, είδανε κι οι τρεις μαζί στον ύπνο τους μια μαυροφόρα γυναίκα να τους λέει να παραγγείλουν στο Δεσπότη να κατεβάσει την Εικόνα της Παναγιάς απ’ το Βουρκάνο για να πάψει το θανατικό. Τρομαγμένες τρέξανε η καθεμιά στο Δεσπότη που έμενε τότενες πάνωθε απ’ τ’ Αγιανιώτικο λάι, ‘κει που ‘ναι σήμερα τα Πολυδουρέϊκα σπίτια και του ‘πανε τα ονείρατά τους.
Θαύμασε ο Δεσπότης με το όνειρο που ‘δανε κι οι τρεις γριές κι έχοντας βαθιά πίστη στη δύναμη της Παναγιάς, έστειλε τους παπάδες και τους προεστούς πάνω στο Μαναστήρι να φέρουν την Εικόνα. Και την κατεβάσανε ολονυχτίς με λαμπάδες και κεριά κι αποπίσω ο πικραμένος ο κοσμάκης κλαίγοντας και παρακαλιώντας το Θεό και την Παναγιά να τους λυπηθεί και να πάψει το θανατικό.
Περνούσανε κι απ’ τα χωργιά ούλα που βάρεσε η πανούκλα κι ακολουθούσε ο κοσμάκης και φτάσανε και στο Νησί το πρωΐ και την πήρε στα χέρια ο Δεσπότης και σταύρωσε τον τόπο να σηκωθεί να φύγει η πανούκλα να πάει στο καλό! Κι αφού προσκύνησαν ούλοι την πήρανε πάλε οι καλογέροι και τράβηξαν πίσω για το Βουρκάνο μαζί με τους χωριάτες. Κι εκείνη τη βραδυά λένε πως είδανε μερ’κοί την πανούκλα σαν αναμαλλιάρα γυναίκα να τρέχει και να πέφτει στη θάλασσα και να φεύγει πίσω στην Αραπιά και να πηγαίνει πάλι πίσω από ‘κει που ‘ρθε!
Έτσι γλίτωσε ο κοσμάκης τότενες απ’ την πανούκλα κι από ‘κείνα τα χρόνια κάθε χρόνο την κατεβάζουνε την Παναγιά στο Νησί για να μη βρει τόπο να ριζώσει και να σταθεί αν ξαναγυρίσει ποτές πίσω η καταραμένη η πανούκλα!»
Η Ιερά Μονή Παναγίας Βαρνάκοβας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Ελλάδας. Ιδρύθηκε κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο, το έτος 1077, από τον Όσιο Αρσένιο τον Βαρνακοβίτη και γρήγορα ανεδείχθη σε θρησκευτικό κέντρο μεγάλης ακτινοβολίας, θέση που διατηρεί μέχρι και σήμερα, αποκαλούμενη «η Αγία Λαύρα της Ρούμελης».
Το χαρακτηριστικό της όνομα «Βαρνάκοβα» πιθανώς προέρχεται από παλαιότερο σλαβικό τοπωνύμιο.
Η Μονή βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νομού Φωκίδας, στον πρώην Δήμο Ευπαλίου, 25 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Ναυπάκτου, στον παλαιό δρόμο του Λιδωρικίου. Είναι κτισμένη πάνω σε έναν μικρό λόφο στις παρυφές των Βαρδουσίων Ορέων και σε υψόμετρο 750 περίπου μέτρων, μέσα σε πυκνό δάσος από δρυς και αγριοκαστανιές, με πλουσιότατη θέα προς την ορεινή Ναυπακτία, τη Δωρίδα, το Όρος Γκιώνα και τον ποταμό Μόρνο.
Κορυφαίο κειμήλιο του μοναστηριού υπήρξε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βαρνάκοβας.
Η εικόνα έφερε εμφανές ράγισμα κατά μήκος του προσώπου της Θεοτόκου, που σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες δημιουργήθηκε από τοπικό σεισμό στις 15 Αυγούστου 1940, την ώρα του τορπιλισμού του ευδρόμου Έλλη στην Τήνο.
(Καταστράφηκε από πυρκαγιά την Κυριακή 14 Ιουνίου του 2020, μαζί με άλλα ιστορικά κειμήλια.)
Ιστορία
Η
επωνυμία «Βαρνάκοβα» (ή «Βερνίκοβα», ή «Βερνίκωβα», ή «Βερνικώ»), την
οποία φέρει η Μονή, ερμηνεύεται με διάφορους τρόπους από τους
ιστορικούς. Κατά μία εκδοχή, το όνομα προέρχεται από σλαβικό τοπωνύμιο
του 10ου αιώνα. Κατά μία άλλη, η εικόνα της Παναγίας είχε έλθει από την πόλη Βάρνα της Βουλγαρίας, εξ ου και η ονομασία.
Όπως αναφέρει η κτητορική επιγραφή, η οποία βρίσκεται στο
εσωτερικό του Καθολικού, εντοιχισμένη υπεράνω της πύλης που συνδέει τον
εξωνάρθηκα με τον κυρίως ναό, η Μονή ιδρύθηκε το 1077, επί αυτοκράτορος Μιχαήλ Ζ' Δούκα (Παραπινάκη) (ο οποίος θήτευσε το διάστημα 1071-1078) και Οικουμενικού Πατριάρχου Κοσμά Α' Ιεροσολυμίτου (1075-1081). Ιδρυτής της ήταν ο Όσιος Αρσένιος Βαρνακοβίτης,
μοναχός καταγόμενος από την Καρυά Δωρίδας, ο οποίος αφιέρωσε τον πρώτο
ναό στο Γενέθλιο της Θεοτόκου. Παράλληλα όμως εορταζόταν και η Κοίμηση
της Θεοτόκου, η οποία τελικά επεκράτησε ως κυρία εορτή της Μονής.[3]
Επί αυτοκράτορος Αλεξίου Α' Κομνηνού (1081-1118) και Οικουμενικού Πατριάρχου Νικολάου Γ' Κυρδινιάτη (Γραμματικού) (1084-1111), συμπληρώνεται και αγιογραφείται ο αρχικός ναός (το 1084[3]) και ολοκληρώνεται η κατασκευή του μοναστικού συγκροτήματος, ενώ λίγο αργότερα (το 1148)
ιδρύεται δεύτερος και μεγαλοπρεπέστερος ναός. Ο ίδιος ο Αλέξιος
Κομνηνός περιεβλήθη το Μοναχικό Σχήμα με το όνομα «Ακάκιος» και ετάφη
μέσα στον Ναό της Παναγίας.[εκκρεμεί παραπομπή]
Στον ίδιο Ναό ετάφη και ο Εμμανουήλ Πορφυρογέννητος, που είχε διαδεχθεί
τον Ιωάννη Ανδρόνικο και αυτός τον Αλέξιο Κομνηνό στο θρόνο. Στη Μονή
βρέθηκε επιγραφή σε πέτρινη λάρνακα που αναφέρει τα ονόματα
"Σεβαστοκράτωρ Άννα και Κωνσταντίνος" (Κομνηνοί)Την περίοδο εκείνη η Μονή κατέχει αρκετά μετόχια στην γύρω περιοχή, με μερικά από αυτά να προέρχονται από αφιερώσεις των Κομνηνών, γεγονός που μαρτυρεί την ακτινοβολία της. Στις αρχές του 13ου αιώνα, όπως αναφέρεται στο κτητορικό της Μονής για το έτος 1212, ζούσαν στη Βαρνάκοβα 96 ιερομόναχοι και διάκονοι, ενώ η περιουσία του Μοναστηριού ήταν μεγάλη, ανάλογη του κύρους του.
Οι Κομνηνοί Δούκες,
άρχοντες του Δεσποτάτου, αγάπησαν τόσο πολύ την Παναγία τη Βαρνάκοβα,
ώστε μερικοί εξ αυτών επέλεξαν το καθολικό της Μονής ως τόπο ενταφιασμού
τους. Μάλιστα, τουλάχιστον δύο από αυτούς έγιναν μοναχοί:
ο Αλέξιος, με το όνομα Ακάκιος, ο κάποτε ηγούμενος (όπως αναφέρθηκε
ήδη) και ο πατέρας του Εμμανουήλ, με το όνομα Ματθαίος. Το 1919, ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος ανακάλυψε τους τάφους τους κάτω από το δάπεδο του εσωνάρθηκα, ενώ σώζονται μέχρι σήμερα στη Μονή οι επιτύμβιες πλάκες.
Ανάλογη με τους Κομνηνούς εύνοια προς το Μοναστήρι λέγεται πως επέδειξαν και οι τελευταίοι αυτοκράτορες του Βυζαντίου, οι Παλαιολόγοι.
Μετά το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, προς τα τέλη του 15ου αιώνα,
η παράδοση θέλει τη Μονή να πυρπολείται μερικώς και κατόπιν να γνωρίζει
παρακμή. Η Βαρνάκοβα, πάντως, επανέρχεται στην Ιστορία λίγα χρόνια
αργότερα, το 1520, όταν ηγούμενός της αναλαμβάνει ο Όσιος Δαυίδ (1520-1532). Η Μονή γνωρίζει τότε σημαντική ακμή: υπάρχουν μαρτυρίες πως οι μοναχοί ενδιαφέρονται για την οργάνωση βιβλιοθήκης ενώ εκεί λειτουργεί, από τις αρχές του 16ου αιώνα (πριν από το 1550), με κεντρική μορφή τον μοναχό διδάσκαλο Νικόδημο Καβάσιλα (περίπου 1595-1652) και ως το 1900, περίφημο σχολείο Ελληνικών σε επίπεδο Σχολαρχείου. Κατά την περίοδο αυτή, το 1626, έρχεται στη Βαρνάκοβα και ο Όσιος Ευγένιος ο Αιτωλός, για να μαθητεύσει στον καλογεροδιδάσκαλο Καλλίνικο. Στα 1578 η μονή αριθμεί περίπου 200 μοναχούς, όπως μας πληροφορεί ο Πρωτονοτάριος του Πατριαρχείου Θεοδόσιος Ζυγομαλάς.
Ακολουθεί έπειτα δύσκολη περίοδος, καθώς οι Τούρκοι κλέβουν την
περιουσία του Μοναστηριού, το οποίο κατόπιν λεηλατείται στα πλαίσια
διενέξεων Τούρκων και Βενετών (1687-1699). Σε μια περίοδο διαδοχικών
εχθροπραξιών, η Βαρνάκοβα κατορθώνει να συντηρείται χάρη αφ' ενός στη
χρήση διπλωματίας του τότε ηγουμένου Ιακώβου, αφ' ετέρου στις καλές
σχέσεις της με τους Βενετούς, που κατείχαν ακόμη τη Ναύπακτο, κοντά στην οποία ανήκαν τα περισσότερα κτήματα της Μονής.
Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, η Μονή διαδραμάτισε καθοριστικό
ρόλο ως εθνικό και πατριωτικό κέντρο. Υπήρξε κρησφύγετο-ορμητήριο πολλών
Κλεφτών και Αρματωλών της γύρω περιοχής (όπως οι Δήμος Σκαλτσάς ή Σκαλτσοδήμος, Κωνσταντάρας ή Ζαχαριάς,
Καλύβας), ενώ δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ενεπλάκη σε ένοπλη
αντιπαράθεση με τους Τούρκους, λόγω της φιλοξενίας κυνηγημένων Ελλήνων
οπλαρχηγών. Σε διάφορες μάχες της περιοχής την περίοδο της Επανάστασης
του 1821 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και ο μοναχός της μονής Παρθένιος
Ζωγράφος, αποκαλούμενος για τη δράση του και «Παπαφλέσσας της Δωρίδας».
Κατά το έκτο έτος της επανάστασης (1826), λίγες εβδομάδες μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου, δύναμη 4.000 ανδρών του Κιουταχή, προελαύνοντας προς τα ανατολικά, πολιορκεί την Βαρνάκοβα,
όπου φιλοξενούνταν και Έλληνες που είχαν διαφύγει κατά την Έξοδο.
Ηγούμενος είναι τότε ο Κοσμάς Θεοχάρης. Μαζί με τους μοναχούς και τα
γυναικόπαιδα, μέσα στο μοναστήρι βρίσκονται αρκετοί οπλαρχηγοί της
περιοχής και όχι μόνο (π.χ. Κίτσος Τζαβέλας).
Η πολιορκία κρατάει ημέρες, ωστόσο οι Τούρκοι αδυνατούν να καταλάβουν
το μοναστήρι. Ύστερα από επανειλημμένες προσπάθειες εκπόρθησης των
οχυρώσεών του χωρίς επιτυχία, αποφασίζουν μυστικά να σκάψουν υπόγεια,
κάτω από τη Μονή, με σκοπό να την ανατινάξουν. Το μυστικό τους
προδίδεται, όμως, στους μοναχούς από έναν Αλβανό και στις 26 Μαΐου
αποφασίζεται έξοδος, η οποία και πραγματοποιείται, με απώλεια δύο
μοναχών και ενός λαϊκού. Η Βαρνάκοβα, έπειτα, ανατινάζεται από τους
Τούρκους, για να ξαναχτιστεί μετά από πέντε χρόνια, το 1831, με (μάλλον προσωπική) επιχορήγηση 1.800 φοινίκων από τον Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος θεωρείται δεύτερος κτήτωρ της Ιεράς Μονής.
Με τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, το Μοναστήρι λειτουργεί
ξανά, χωρίς να έχει την ίδια περιουσία, ούτε την ίδια έκταση, όπως
άλλοτε. Το 1984 η Μονή θα ερημωθεί, αλλά από το 1992 και έπειτα επαναλειτουργεί από γυναίκες μοναχές, με επικεφαλής την ηγουμένη Θεοδοσία Ανδρικοπούλου.
Το Καθολικό της Μονής έχει ταλαιπωρηθεί στατικά από τους σεισμούς, συμπεριλαμβανομένου αυτού του Αιγίου το 1995 και παραμένει κλειστό από το 2010, για λόγους ασφαλείας των επισκεπτών.
Την Κυριακή 29 Ιανουαρίου 2017, από μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε
περί τις 12:30 το μεσημέρι και εξαπλώθηκε ραγδαία εντός διώρου, πολλά
κτήρια του Μοναστηριού (πλην του Καθολικού και του νέου Ιερού Ναού)
υπέστησαν μεγάλη καταστροφή, ενώ απωλέσθηκε το αρχείο τής Μονής, μαζί με
πολλά ιστορικά κειμήλια. Οι εργασίες που απαιτούνται ως την πλήρη
αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν, βρίσκονται στο στάδιο της
τεχνικής μελέτης και αναμένεται να διαρκέσουν αρκετό καιρό. Ήδη πάντως ξεκίνησε η αναστήλωση του Καθολικού τής Ιεράς Μονής, καθώς το Σάββατο 17 Ιουλίου 2021, ανήμερα της εορτής της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Μαρίνας, πραγματοποιήθηκε αγιασμός για την έναρξη των σχετικών εργασιών, οι οποίες αναμένετα να ολοκληρωθούν εντός 1 έτους.
Την Κυριακή 14 Ιουνίου 2020, περί τις 21:30, η Ιερά Μονή επλήγη
από νέα καταστροφική πυρκαγιά, η οποία κατέστρεψε ολοσχερώς τον νέο Ιερό
Ναό που κατασκευάστηκε μετά το κλείσιμο του Καθολικού. Από την πυρκαγιά
αυτή καταστράφηκε και η ιστορική εικόνα της Παναγίας, μαζί με άλλα
θρησκευτικά κειμήλια.
Παρά τις δυσκολίες και τις καταστροφές που έχει αντιμετωπίσει
στους 10 αιώνες της ύπαρξής του, το Μοναστήρι παραμένει φάρος της
Ορθοδοξίας και πόλος έλξης προσκυνητών. Από την κτίση του μέχρι και
σήμερα, αποδίδονται στην Παναγία Βαρνάκοβα πλήθος θαυμάτων, μερικά εκ
των οποίων καταγράφονται στα βιβλία που εκδίδει η ίδια η Μονή, η οποία
είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα, την Κύπρο, την Ομογένεια, καθώς και σε
αρκετές Ορθόδοξες κοινότητες άλλων χωρών.
Αρχιτεκτονική
Ο αρχικός ναός ξεκίνησε να δημιουργείται το 1077, συμπληρώθηκε δε και αγιογραφήθηκε το 1084.
Το 1148 δημιουργείται ένας δεύτερος, μεγαλύτερος ναός, είτε με εκ
βάθρων ανέγερση είτε επεκτείνοντας τον πρώτο ναό. Ο νέος αυτός ναός ήταν
αρχιτεκτονικού τύπου βασιλικής με τρούλο, με τρία ζεύγη κιόνων σε δύο
σειρές, που χώριζαν το εσωτερικό του σε τρία κλίτη. Στην τελική του
μορφή, το Καθολικό της μονής αποτελούταν από έναν εξωτερικό νάρθηκα
(εξωνάρθηκας), έναν εσωτερικό νάρθηκα (εσωνάρθηκας) και τον κυρίως ναό,
που ήταν και το παλαιότερο μέρος του αρχιτεκτονικού συνόλου. Ο
εσωνάρθηκας ανεγέρθη εκ βάθρων το 1151 ενώ ο εξωνάρθηκας το 1229, όπως
δηλώνεται σε χρονικό σημείωμα του 1690, ένα από τα πολλά έγγραφα που
διασώθηκαν στον θησαυρό της Μονής. Το δάπεδο του ναού ήταν διακοσμημένο
με μαρμαροθετήματα. Ο ναός αυτός πυρπολήθηκε το 1700 (ίσως, μάλιστα, να
είχε προηγηθεί μια παρόμοια πυρκαγιά και το δεύτερο μισό του 15ου
αιώνα), ανακαινίσθηκε το 1805 και τελικά ανατινάχθηκε στις 26 Μαΐου
1826, κατά την τελική φάση της πολιορκίας της Μονής.
Το σύγχρονο Καθολικό
Ο σύγχρονος ναός είχε ανακατασκευαστεί το 1831. Όπως και ο παλαιός, ήταν τρίκλιτος βασιλική με τρούλο,
αμφικλινής, κεραμοσκεπής, κτισμένος δια λαξευτών λίθων. Εξωτερικά, στα
δεξιά της εισόδου του, υπάρχει δίλοβο κωδωνοστάσιο, σε σχέδιο του Ανδρέα
Γάσπαρη Κάλανδρου, υπεύθυνου της ανακατασκευής, επηρεασμένο από την
επτανησιώτικη αρχιτεκτονική.Ο νάρθηκας και ο κυρίως ναός διαιρούνταν σε τρία κλίτη από δύο σειρές
κιόνων, μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν οι κίονες του παλαιού εξωνάρθηκα που
ήταν και οι μοναδικοί σωζόμενοι κίονες του παλαιού ναού. Ο κύριος ναός
περιείχε 4 ζεύγη κιόνων.
Ο μοναδικός νάρθηκας του σημερινού ναού βρισκόταν στη θέση του
παλαιού εξωτερικού νάρθηκα, ενώ διασωζόταν και μέρος του. Πάνω από την
πύλη από την οποία επικοινωνούσε ο νάρθηκας με τον κυρίως ναό ήταν
εντοιχισμένη η κτητορική επιγραφή, ενώ διασωζόταν και τοιχογραφία του
εικονογραφικού τύπου της Παναγίας Οδηγήτριας, που σύμφωνα με τον
Αναστάσιο Ορλάνδο αναγόταν σε εποχή πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης
(δηλαδή, πριν το 1453).
Αντίθετα με τον εξωνάρθηκα, ο παλαιός εσωτερικός νάρθηκας δεν
διακρινόταν στον σημερινό ναό. Ο αρχικός διαχωρισμός του ναού σε
εσωτερικό νάρθηκα και κύριο μέρος γινόταν αντιληπτός από μια μικρή
υψομετρική διαφορά ελάχιστων εκατοστών στο δάπεδο του κυρίως ναού.
Το δάπεδο του κυρίως ναού αποτελούνταν εν μέρει από μαρμαροθετήματα του 11ου αιώνα,
τα οποία ήταν και το μοναδικό στοιχείο διακόσμησης που διασωζόταν από
τον παλαιό ναό, καθώς οι τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο
χρονολογούνταν από τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα από την περίοδο 1831-1838, κατά την οποία ανοικοδομήθηκε ο ναός.
Θεματικά, τα μαρμαροθετήματα του δαπέδου χωριζόταν σε 25 μικρά
τετράγωνα ή ορθογώνια πλαίσια, ομαδοποιημένα σε 14 ομάδες, τα οποία
έφεραν είτε γεωμετρικές παραστάσεις είτε παραστάσεις ζώων. Οι
παραστάσεις ήταν κατασκευασμένες με την τεχνική της εκτομής του μαρμάρου
με βάση το σχέδιο του πλαισίου και τοποθετημένα στις τομές μικρών
μαρμάρινων τεμαχίων. Λόγω της δυσκολίας της τεχνικής, η ύπαρξη
παραστάσεων ζώων σε βυζαντινούς ναούς είναι σπάνια.
Μετά το κλείσιμο του Καθολικού λόγω προβλημάτων στατικότητας,
κατασκευάστηκε νέος Ιερός Ναός, ο οποίος καταστράφηκε εντελώς στην
πυρκαγιά της 14ης Ιουνίου 2020.
Σε εξέλιξη βρίσκονται ήδη οι διαδικασίες της ανακατασκευής του, σε
συνδυασμό με τα προγραμματιζόμενα έργα αποκατάστασης των ζημιών που
έχουν προκαλέσει στις κτηριακές υποδομές οι σεισμοί και η πυρκαγιά της
29ης Ιανουαρίου 2017.
Διοικητικά
Η Μονή αναφέρεται - απογράφεται επίσημα, μετά την απελευθέρωση, ως Μονή Βαρνακόβης το 1835 να προσαρτάται στον τότε δήμο Ποτιδανείας του νομού Φωκίδος και Λοκρίδος. Το 1940 το όνομα της διορθώθηκε σε Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Βαρνακόβης. Από το 2010 και σύμφωνα με το σχέδιο Καλλικράτης, μαζί με το Τείχιο αποτελούν την τοπική κοινότητα Τειχίου που υπάγεται στη δημοτική ενότητα Ευπαλίου του Δήμου Δωρίδας και σύμφωνα με την Απογραφή του 2011 έχει πληθυσμό 16 μοναχές.
Ο Όσιος Θεοδόσιος γεννήθηκε στο χωριό Μωγαρισσού της Καππαδοκίας από
πολύ πιστούς και ενάρετους γονείς, τον Προαιρέσιο και την Ευλογία. Έζησε
στα χρόνια του αυτοκράτορα Λέοντα του Μεγάλου (457 - 474 μ.Χ.) και
έφτασε έως και τους χρόνους του αυτοκράτορα Αναστασίου του Δικόρου (491 -
518 μ.Χ.). Αρνήθηκε την έγγαμη ζωή και σε νεαρή ηλικία έγινε μοναχός.
Από πολύ νωρίς διακρίθηκε για την εγκράτεια και την ηθική του
τελειότητα.
Αφού ασκήτεψε κοντά σε μεγάλους ασκητές όπως ο Συμεών ο Στυλίτης (βλέπε 1 Σεπτεμβρίου)
και ο ησυχαστής Λογγίνος αποσύρθηκε σε απομακρυσμένο ησυχαστήριο όπου
δίδασκε το λόγο του Θεού στους περαστικούς διαβάτες. Η φήμη του για την
αγία ζωή του έγινε γρήγορα γνωστή στα πέρατα της αυτοκρατορίας και έφερε
στο ησυχαστήριό του δεκάδες αδελφούς αναγκάζοντας τον Θεοδόσιο να
ιδρύσει ένα ευρύχωρο μοναστήρι όπου εφάρμοσε πιστά τα πρότυπα του
ασκητικού βίου. Έκανε πολλά θαύματα και, αφού δίδαξε τις αρετές της
ασκητικής ζωής στους εκατοντάδες μαθητές του, εκοιμήθη σε βαθύ γήρας το
529 μ.Χ.
Η είδηση της κοιμήσεώς του διαδόθηκε σαν αστραπή. Και
έτρεξαν πολλοί, λαϊκοί, κληρικοί και μοναχοί, ακόμη και Επίσκοποι, για
να ασπαστούν το ιερό λείψανο του Αγίου ανδρός, που στάθηκε για όλους
φιλόστοργος πατέρας και προστατευτικός αδελφός. Και αυτός ακόμη ο
Πατριάρχης Ιεροσολύμων προσήλθε να ασπασθεί και να παραστεί στην εξόδιο
Ακολουθία, μεγάλη δε υπήρξε η συγκίνησή του, όταν βρέθηκε ενώπιον του
ιερού σκηνώματος του Οσίου. Η σύναξή του ετελείτο στο σεπτό Αποστολείο
του Αγίου Αποστόλου Πέτρου, που ήταν κοντά στην Αγία Σοφία.
Μερικά
από τα θαύματα του Αγίου είναι τα εξής: Ο Άγιος είχε κατασκευάσει έναν
τάφο για τον εαυτό του, ώστε βλέποντάς τον να θυμάται το θάνατο. Τον
τάφο αυτόν εγκαινίασε με τον θάνατό του ένας Άγιος ασκητής, ονόματι
Βασίλειος. Τον ασκητή λοιπόν αυτόν, ενώ είχε πεθάνει, μόνο ο Θεοδόσιος
και ένας άλλος μοναχός τον έβλεπαν να στέκεται ανάμεσα στους άλλους
μοναχούς και να συμψάλλει. Στους υπόλοιπους μοναχούς ο Βασίλειος ήταν
αθέατος. Ένα άλλο θαύμα του Αγίου, είναι το ότι σε έναν τόπο στον οποίο
πρόκειται να ιδρύσει μοναστήρι, άναψε σβησμένα κάρβουνα, χωρίς να έχει
φωτιά. Επίσης, ο Άγιος προείπε και την καταστροφή που θα γινόταν στην
Αντιόχεια από μεγάλο σεισμό.
Το μοναστήρι της Παναγιάς της Τουρλιανής ιδρύθηκε το 1542 σε θέση όπου
προϋπήρχε παλαιά εκκλησία των Εισοδίων της Παναγίας. Στα 1757 – 1767 η
μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ανακαινίσθηκε από τον
ιερομόναχο Ιγνάτιο Μπάσουλα και απέκτησε τη σημερινή της μορφή. Το
αξιοθαύμαστο ξυλόγλυπτο ‘’μπαρόκ’’ τέμπλο του τρίκλιτου ναού, ο
επισκοπικός θρόνος και ο άμβωνας (τέλη 18ου αι.) λέγεται ότι
κατασκευάστηκαν στην Φλωρεντία, ενώ οι ωραίες εικόνες του τέμπλου
ανήκουν στον αγιογράφο Ιωάννη “τον εκ Κερκύρας”.
Η αρχιτεκτονική του συγκροτήματος εντυπωσιάζει με την λιτή του
μεγαλοπρέπεια τον επισκέπτη, που θα περιεργαστεί στην αυλή του την
πλούσια ανάγλυφη διακόσμηση του μαρμάρινου κωδωνοστασίου και της βρύσης,
χαρακτηριστικά δείγματα της παραδοσιακής μαρμαρογλυπτκής των Κυκλάδων.
Στις συλλογές του μοναστηριού υπάρχουν πολλά παλιά εργαλεία και σκεύη,
σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια, αρχιερατικά άμφια, επίπλωση (ένας
ξυλόγλυπτος επιτάφιος, αναλόγια κ.α), μεταβυζαντινές εικόνες και διάφορα
άλλα αφιερώματα.
Γύρω από αυτήν την – πολύ σημαντική της οικονομίας άλλοτε – μονή έχει αναπτυχθεί ο σημερινός κυρίως οικισμός της Άνω Μεράς.
Κατά την παράδοση το Μοναστήρι της Παναγίας Τουρλιανής κτίστηκε από φυγάδες Μοναχούς της Αρχόντισσας Πάρου πού ζήτησαν άσυλο στο νησί της Μυκόνου. Οι Μοναχοί κατέφυγαν στο άνω μέρος του νησιού, στον μικρό ναό της Παναγίας, όπου υπηρετούσε η Μοναχή Τούρλη.
Κατά την παράδοση η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας
βρέθηκε να πλέει στην παραλία του νησιού, κοντά στον ορμίσκο του
Τούρλου στη δυτική πλευρά του νησιού, λίγα χιλιόμετρα βόρεια της χώρας
της Μυκόνου και θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Ανήκει στη Ιερά Μητρόπολη Σύρου.
Τιμή Παναγίας από καπεταναίους της Επανάστασης.
Πολύ τιμούσαν την Παναγία Τουρλιανή κι οι καπεταναίοι της μεγάλης επανάστασης του γένους του 1821. Όταν βρίσκονταν στα νερά Της και στον τόπο Της, δεν παρέλειπαν ν' ανεβούν στη μονή Της να Την προσκυνήσουν ή να Την κατεβάσουν στα καράβια τους να τ' αγιάσει. Από το ημερολόγιο 'Γιορνάλε δια την ανεξαρτησίαν του Έθνους, του ναυάρχου του '21 Αλεξάνδρου Κριεζή', διαβάζουμε:'Ευθύς εγώ, κατά την προσταγήν του κυρίου Κουντουριώτου, ετζουμάρισα και ετέρους ναύτας, ότι μόνον είχον 60, έκαμα τα αναγκαία του πολέμου, πυρίτιδα, μπάλες, ψωμί και έτερα. Αναχωρήσαμε τον Απρίλιον, και εις την πρώτην του Μαΐου, εφθάσαμεν εις Μύκονον. Αγκυροβολήσαμεν. Επροσκάλεσα την Παναγία την Τουρλιανήν, εκάμαμεν αγιασμόν, και εις τας 2 αναχωρήσαμεν δια την εκστρατείαν'. ".(Από το πόνημα του αρχιμανδρίτη Θεοφύλακτου Μαρινάκη "ΠΑΝΑΓΙΕΣ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΕΣ", σελίδα 258, Ε΄ έκδοση, Θεσσαλονίκη 2006.)
.jpg)
